Dick Verheul - liedjesschrijver en troubadour

De Nieuwe Graanschuur aan de Bloemendalsestraat in Amersfoort is een bijzondere winkel. Het biologische voedsel dat er verkrijgbaar is komt zoveel mogelijk uit de streek. En als het even kan zonder verpakking. Klanten kunnen hun eigen bakjes, zakjes en flessen komen vullen. En de winkel is zelfs nog meer dan dat, vertelt winkelier Abel Hertzberger. De winkel is een actie voor een betere wereld. Het is voor hem een logisch vervolg na tropische landbouw in Tanzania, geweldloze actie tegen kernenergie en inzet voor vrede en verzoening.

Onze winkel heeft twee accenten: hij is verpakkingsarm en alles komt zoveel mogelijk uit de streek. De basis is dat alles biologisch is. Het is soms moeilijk om een winkel zo te runnen. Ten eerste moeten we alles her en der overal vandaan krijgen, zoals de heerlijke onverpakte chocola uit België en ook de de 25-kilozakken aardappels en uien en de 20-kilozakken met granen en vlokken moeten her en der vandaan worden gesprokkeld. Het wordt wel steeds makkelijker, we zijn wegbereider. Acht jaar geleden waren we de enige winkel die zo wilde werken en het was moeilijk om bij de biologische groothandel iets in grootverpakking te krijgen. Nu kunnen we veel meer producten per 20-kilozak krijgen: alle peulvruchten, alle rijstsoorten en ook olie en azijn. We hebben een container azijn in de winkel staan en de klanten komen met een eigen fles of ze pakken een gebruikte fles van hier. Net als de wijn, het is een kwestie van tappen.
Het vraagt wel veel van mensen. Dat geldt ook bij de zepen, waar je moet pompen. Er wordt veel geknoeid, maar we hebben gelukkig veel vrijwilligers die de boel op orde houden.
We hebben een keuken waar we van alles maken: taarten en koeken, maar de keuken is er ook om de restjes te verwerken van de groente en de kaas. Soms is iets niet zo mooi meer of het is aan de datum. Zulke producten kunnen prima verwerkt worden tot maaltijden o of quiche of iets anders.
De maaltijden zitten in de vitrine en de klanten komen die halen in een eigen bakje of ze nemen een gebruikt bakje van ons. Ze kunnen het thuis opeten of hier in de winkel aan een tafeltje.

Een winkel als actie

Ik heb nooit het plan gehad om kruidenier te worden. Ik heb een opleiding tropische landbouw gedaan, een paar jaar in Kenia en Tanzania geweest, actief geworden in de Wereldwinkels, van daaruit in de anti-kernenergiebeweging. Ik heb eigenlijk altijd wel in de ideële hoek gezeten, dat begon al met de opvoeding van mijn moeders kant. In de anti-kernenergiebeweging begonnen we met geweldloze acties. Zo ging ik me verdiepen in de principiële geweldloosheid en later ging ik actietrainingen geven en bemiddelen. Plaatselijk raakte ik betrokken bij het anti-discriminatiemeldpunt, daar ging ik anti-racismetrainingen geven. Maar eind jaren negentig begonnen die actietrainingen een beetje routine te worden. Het bevredigde niet meer. Dat betekent niet dat het niet nuttig is, Extinction Rebellion doet het nu ook weer. Ik deed enkele grote projecten rond ‘verzoening’, waaronder een groot project in Srebrenica.
En nu is het project: de winkel. Het streven naar verpakkingsarm en uit de streek is behoorlijk vernieuwend. Het is heel concreet vormgeven aan datgene waarvan je vindt dat het moet gebeuren. Er zijn heel veel mensen die in hun stemgedrag groen stemmen, maar in hun koopgedrag niet. Ze vinden dat de overheid het moet doen. Maar de overheid moet het niet doen, mensen moeten het zelf doen. Maar dan moet je ook plekken creëren waar dat kan.
Dus een winkel die iets wil betekenen in de wereld. Als we ons hier niet verder zouden ontwikkelen in het verpakkingsarme, dan hoef ik hier niet bezig te zijn. Dit concreet vormgeven is ook een vorm van geweldloze actie. De winkel is een actie.

Uien en bieten halen in de polder

De dagelijkse routine hier in de winkel is niet zo dagelijks. De dagen zijn heel verschillend. We zijn met drie vennoten. Ik sta elke week een uur of twintig in de winkel. Daarnaast is er allerlei achtergrondwerk te doen: bestellingen, contactje dit, contactje dat. achtergrondzaken uitzoeken, vragen beantwoorden. Regelmatig rijd ik naar de polder om uien en bieten te halen. Of ik rijd naar Schalkwijk. Voor ons is ‘streek’ een gebied met een straal van 25 kilometer. Zeewolde valt daar onder en ook Schalkwijk bij Houten. Ik vind die ritjes leuk om te doen, maar als het te vaak is dan vind ik het ook weer zonde van mijn tijd. Dat is een dilemma.
Er zijn rond de vijftig mensen betrokken bij de winkel. Bijvoorbeeld een vrouw die een uurtje komt afwassen of wat bijvullen of mensen die de financiële administratie doen. Er is een bakkersgroep die eens in de week brood bakt en de mooie paaskoekjes die hier liggen.
We hebben betaalde krachten, waaronder scholieren en ook mensen die in een uitkering zitten en een deel betaald krijgen omdat ze niet helemaal kunnen functioneren. We willen ook een plek zijn waar iedereen terecht kan. Dat is mooi voor hen en voor ons, want we hebben er echt iets aan.

Verpakking is een groot dilemma

We verkopen hier kaas en ik vind het een gruwel. omdat het in plastic is verpakt. We krijgen prachtige kazen aangeleverd en wij verpakken ze in plastic, in een verpakkingsarme winkel! Ik heb geprobeerd om de stukken kaas in papier te verpakken, met een etiket erop, maar dat wordt niet verkocht. Verpakking is marketing, dat merkte ik in de eerste weken dat we hier bezig waren. Tofu hadden we los. We bewaarden het in water, zoals het hoort, maar dat water werd troebel en dat ziet er niet uit. Het werd niet verkocht.
Het is een groot dilemma. We zijn niet groot genoeg om hier altijd iemand te hebben staan die kaas snijdt. Maar als een klant met een eigen bakje of zakje komt, dan snijden we op verzoek graag een stukje kaas af.
We hebben kaas van de Hondspol in Driebergen, uit Schalkwijk, uit Lunteren, geitenkaas uit Doorn en nog wat kazen via de groothandel.
Brood krijgen we van De Zonnehoeve, een bedrijf in de polder. En ik bak voor een deel brood van eigen graan. Verder hebben we zuurdesembrood van de Veldkeuken. En onze bakkersgroep bakt eens in de week een soort zadenbrood.
De eieren komen uit Stoutenburg, een dorpje hier in de buurt. We hebben uitgerekend dat we tot nu toe 11.000 eierdozen per jaar hebben bespaard.
We hebben wijn die mensen zelf kunnen tappen, er staan lege flessen klaar die we van een café in de buurt krijgen.

Alle noten, rozijnen, zuidvruchten en meel kunnen mensen zelf scheppen. De silo’s hebben we zelf gemaakt, met hulp van veel vrijwilligers en mensen van De War, een fantastische plek hier in Amersfoort. Ze zijn gemaakt van wegwerpcontainers die in de horeca worden gebruikt.

We hebben verschillende pasta’s, een graanmolen voor mensen die vers meel willen. Alle zepen, van afwasmiddel tot wc-reiniger hebben we in containers, klanten kunnen het tappen. We zoeken daarvoor nog een ander systeem, want eigenlijk vragen we teveel van de klanten.

En dit is de tofu die we verkopen. Verpakt en wel, verpakking is marketing.

En we hebben koffie die rechtstreeks van de branderij komt, die mensen hier zelf kunnen malen. En we hebben een hele mooie kast met kruiden van Het Blauwe Huis. Het is heel goede kwaliteit en je betaalt een derde van de prijs van die kleine zakjes in andere winkels.

‘Gaan en pakken’ of ‘opletten en alert zijn’

Verpakking blijkt soms toch belangrijk, omdat mensen er tegenwoordig op getraind zijn. De supermarkt maakt alles zo gemakkelijk mogelijk. In de supermarkt staat je hele brein op ‘pakken’. Ik heb hier een keer iemand in de winkel gehad die verstand heeft van supermarkten. Hij zei: Je hebt een heel betrokken publiek maar die kopen weinig. Als je in de supermarkt bent, met een achtergrondmuziekje en een bepaalde indeling, word je zonder dat je het zelf weet geleid naar waar je moet zijn. En je verstand staat op ‘gaan’ en ‘pakken’. Maar in onze winkel moet je bij elke handeling nadenken. Bij de weegschaal moet je een code indrukken, zelf afwegen hoeveel er in je zakje past, kiezen, kiezen, kiezen. Dus je brein staat hier op ‘opletten’, is alert. In de supermarkt wordt er juist aan gewerkt dat je brein niet alert is, zodat je makkelijker pakt. Dat is een deel van verpakking, verpakking heeft voor een deel dat doel.
En daar komt bij: plastic is een ontzettend handig materiaal. Je kunt in plastic alles gesneden ren al aanbieden. Handig, maar funest.
Het is allemaal gemakzucht. Mensen, zeker Nederlanders, willen geen geld en geen tijd besteden aan eten. Ga eens in Frankrijk kijken. Daar besteden mensen een veel groter deel van hun budget aan eten en ze zijn met eten bezig.
Hier in de winkel zien we mensen die het juist anders willen. Naast mensen uit de buurt krijgen we hier het donkergroene publiek, mensen die juist op deze manier boodschappen willen doen. Het is een selectie van mensen die heel bewust in het leven staan.

Links

De Nieuwe Graanschuur

De Hondspol biodynamische zorgboerderij aan de rand van Driebergen-Rijsenburg

Bakkerij Het Zonnelied op boerderij De Zonnehoeve

De Veldkeuken

De WAR is een veelzijdige broedplaats voor kunst, wetenschap en innovatie in Amersfoort

“Daar ben ik geland.” Leunend over het hek wijst Alowieke van Beusekom naar een hoek van het naastgelegen weiland, waar een bosje groeit. “Ruim twee jaar geleden ben ik met mijn rijdende huis het veld opgereden. Ik moest keihard rijden, anders zou de mover wegslippen, met die kleine gladde wieltjes. Ik ben doorgereden tot de hoek, waar een bosje is. Ik wilde echt achter dat bosje staan, want het waait hier heel hard. Op die plek ben ik gestopt en daar ben ik gebleven. En daar zakken de wielen langzaam de grond in.”

Zij kreeg bekendheid met de reis die zij in 2019 maakte met haar Rijdende Verhalenhuis. Zij verzamelde onderweg verhalen van de mensen die zij ontmoette en daaruit ontstond het boek Langs kantelende wegen. Maar nu is haar reis gestopt.

Stilstand is vooruitgang

“Op internet lijkt het alsof mijn woonwagen voor eeuwig blijft rondrijden. Maar ik ben allang aan een ander leven begonnen, terwijl het oude leven virtueel lijkt door te gaan en toegejuicht wordt. Na de reis met mijn wagen kies ik er nu voor om wortels te maken. Ik wil me verbinden met het land, dat is in deze tijd heel belangrijk. Ik had met dat reizen door kunnen gaan, maar het kost accu’s, energie en het is een heel onrustig leven.
Ik ben er bij gebaat om nu een plek te zoeken om voedsel te verbouwen en de bodem te verbeteren. En de Aarde is daar ook bij gebaat. Er was een tijd dat we zeiden: rust roest, maar nu is het tijd voor stilstand. Er is veel te veel beweging, het lijkt in een hyperstand te zijn geraakt.
Er zijn politieke keuzes nodig, maar als daarnaast honderdduizenden mensen besluiten daar niet meer aan mee te doen, kan er iets veranderen. Je bent niet machteloos, je kunt ook zelf stappen zetten.
Zoals deze plek, waar ik nu ben, en waar ik van de boer drieduizend vierkante meter grond in beheer heb gekregen. Dat is iets wat ik echt bereikt heb.

Een verstopbosje voor de hazen

Het land dat ik bewerk is een lange strook van ongeveer 120 meter lang en twintig of dertig meter breed. De helft is voor de dieren. Ik heb hier verschillende soorten wilgen geplant, die op verschillende tijden bloeien, waar de bijen profijt van hebben. Het wordt een verstopbosje, voor vogels en voor hazen. Er wordt hier in de omgeving elk jaar gejaagd en dan hebben de hazen hier een plek om te schuilen in deze meedogenloze vlakte waar nauwelijks schuilplaatsen zijn. Sinds twee jaar mogen de jagers hier niet meer op het land van de boerderij komen.
In de wilgen vinden ook honderden kleine beestjes een thuis en andere dieren kunnen daar weer van smikkelen. Op zo’n klein stukje kun je heel veel doen.
Ik was bij een conferentie van de Toekomstboeren en daar vond ik een sticker van Extinction Rebellion Landbouw. Ik ging op hun website kijken en zag daar een uitgebreide handleiding ‘Regenereren kun je leren’. Hoe je in je eigen buurt, op een stukje onbetekenende grond iets kan beginnen, samen met anderen. Als ik in de stad woonde, dan had ik dat ook gedaan. Maar ik zit nu hier. Op het platteland is alles uitgestrekter, dus het duurt langer om het naar je toe te trekken.

Een worm geeft hoop

Op het mens- en dierenstuk van het land dat ik bewerk zie je wat zwarte hoopjes grond. Daar ga ik komende lente zaaien: wilde peen, twaalfjarige luzerne, Met hun lange wortels gaan die de stijve klei breken en er meer leven in brengen. Dit land is al decennia lang hooiland. Het is niet geploegd, dus het is mooie grond. Maar er is altijd van af gehaald, er is nooit koolstof, humus. bij gekomen, De humuslaag is maar dun, daaronder is het grijze zeeklei, zo stijf als oude kaas. Daar moeten die plantenwortels dan doorheen.
Het is trouwens verbazend dat je zelfs in die grijze zeeklei nog hier en daar een piepklein roze wormpje ziet zitten, die daar toch nog iets kan. Dat geeft hoop. In alle grond die niet helemaal kapot gereden is, kan je meestal wel weer iets mee beginnen, als je maar geduld hebt.
Elke keer als ik wormpjes zie, krijg ik weer hoop. Vroeger dacht ik dat er maar een soort worm was, maar dat klopt niet. Er zijn heel veel soorten. er zijn hel klein roze wormpjes en hele dikke grijze slome wormen, die heel diep zitten. En dan zijn er helder roze wormen, van die mestwormen, die zich heel snel vermeerderen.
Als ik een worm op het fietspad zie liggen, dan red ik die altijd.

Het verhalenpad: niet te snel gaan

Op het bordje bij de ingang van het landje staat dat het een verhalenpad is. Hier groeien verhalen. Die verhalen zijn niet per se voor mensen. Mensen denken dat soms wel: de verhalen die hier zijn, die zijn voor mij. Dat kan, maar dan wel met gepaste bescheidenheid. Geen verhalen naar je toe graaien. Dat gebeurt wel Erens. Dan heb je een heel mooi stukje vermolmd hout gevonden met wat beestjes erin, en dat leg ik dan ergens neer. Een voorbijganger denkt dan soms: dat is mooi, dat wil ik hebben. Maar nee, dat blijft daar liggen, wat dat is het verhaal. Het is een verhaal, omdat jij op het pad blijft en er naar mag kijken. Een pad is er niet alleen om je schoenen netjes te houden of omdat de juf het zegt. Een pad is er, om de rest van de bodem en de beestjes en de natuur een kans te geven in dit overbevolkte landje. En vanaf het pad kun je ook heel veel zien, als je maar niet te snel gaat. Af en toe zal ik vast en zeker mensen meenemen om dit te laten zien. Maar ik ben ook heel blij dat dit stukje met rust gelaten wordt. Zeker als het straks broedtijd wordt, dan hoop ik dat hier heel veel vogeltjes gaan broeden.

Het mensenstuk

Het voorste deel van het pad is het mensenstuk. Hier wil ik zoveel mogelijk verschillende dingen laten groeien die ook eetbaar zijn. Ik wil vooral diversiteit, hoewel ik nu in de kas 120 bloemkoolplantjes heb ingezaaid. Maar die zie ik vooral als een middel om te ruilen, want ik wil zoveel mogelijk verschillende dingen. Ik hoop daar een netwerk voor te vinden, van mensen die ook willen ruilen. Het ruilcircuit in het Noorden lijkt een beetje stilgevallen, ik denk door de coronatijd. Ik wil wel proberen er weer wat leven in te blazen.

Verbonden zijn met de Aarde

Ik lees veel over inheemse volkeren. Inheems leven betekent verbonden zijn met de Aarde en wat daar op leeft op de plek waar je bent. Dus je scheidt je er niet van af, maar je maakt er deel van uit. Onze westerse samenleving is daar heel ver van af geraakt. Zelf heb daar van jongs af aan heel veel bij gevoeld. Toen ik vijftien was las ik het boekje ‘Hoe kun je de lucht bezitten’. Ik heb me toen ook verdiept in Aboriginals en andere volkeren. En elke keer werd ik weer geraakt door de onzelfzuchtigheid waarmee hun land werd beschermd en gekoesterd. Niet ‘dit is van mij’ maar ‘dit hoort bij ons’. Zo heb ik dat ook altijd gevoeld.
Biologische landbouw is hartstikke goed, maar er komen nog stappen achteraan: dat het ooit geen commercieel model meer is, maar dat het echt bedoeld is om ons te voeden. Inheemse volkeren kunnen ons daar heel veel in leren.

Op de bodem van de Middelzee

Ik ben nu in Friesland. Dit was vroeger zeebodem, de Middelzee. Bossen hebben hier nooit gestaan. Alles wat hier begint is een pionierslandschap. Elzen en wilgen horen hier thuis, in kleine bosjes. En verder is het weide, weidevogels. Boeren hebben hier eeuwenlang samengeleefd met die weidevogels. Dat was echt een band, de een voedt de ander.
De boeren deden aan eierenzoeken. Nu denken ze: dat is slecht. Maar er zat een heel ander verhaal achter. want de kieviten en de grutto’s broeden niet tegelijk. Door de eieren te rapen van de kieviten, die eerder waren, moesten die met een tweede legsel beginnen. En op dat moment waren de grutto’s ook aan het broeden. En met elkaar waren ze sterk genoeg om de roofvogels tegen te houden. Dus door de hand van de mens hielpen ze de vogels juist om meer jongen groot te brengen. En de mensen konden de eieren eten, daar waren ze ook bij gebaat, zeker na de winterperiode.
Dat soort verbanden tussen mens en natuur moeten we weer herstellen. Daar zijn inheemse volkeren erg goed in.

Links

Het boek Langs Kantelende Wegen